Wybór odmiany pszenicy ozimej do siewu jest najważniejszą decyzją w cyklu produkcyjnym rośliny, ponieważ to ona przesądza wprost o efektach zastosowanych dalej zabiegów technologicznych. Dobór pszenicy ozimej jest jednym z najtrudniejszych, gdyż liczba parametrów, które należy wziąć pod uwagę, jest w tym gatunku bardzo duża. Większość profesjonalnych producentów podchodzi więc do tematu z wielką odpowiedzialnością, aby niczego nie pominąć, tak by decyzja była maksymalnie trafna, a ryzyko uprawy minimalne. Naszym pierwszym zaleceniem jest wybór odmian pszenicy ozimej z kilku hodowli. Różnorodne geny spowodują, że reakcje na bodźce zewnętrzne będą odmienne. Mamy tutaj na myśli nie tylko spadki plonów, ale również maksymalne wykorzystanie dobrych warunków i osiągnięcie rekordowych wyników.
Najważniejsze parametry brane pod uwagę przez rolników przy doborze odmian pszenicy ozimej:
1. Wymagania glebowe
Na gleby słabsze należy szczególnie starannie dobrać odmianę pszenicy ozimej. Czasami lepiej kupić tę niżej plonującą, ale taką, która ma szanse wydać plon w ekstremalnie złych warunkach glebowo-wilgotnościowych. W ten parametr wpisuje się również tolerancja odmiany na suszę, np. Hondia, Praktik, Euclide, RGT Metronom.
2. Plonowanie
To właśnie ta cecha zdecydowanie buduje opinię o danej odmianie. Pszenica mocno rejonizuje się i wysokie wyniki w jednym rejonie nie zawsze oznaczają równie dobre w innej części kraju. Zdarza się, że rejonizuje się ona nawet do obszaru jednej gminy, na terenie której są podobne gleby i zbliżony rozkład opadów. Informacje o poziomach plonowania dostarczają doświadczenia prowadzone dla wielu odmian w wyrównanych warunkach. Warto korzystać z wyników COBORU oraz firm rzetelnie badających odmiany wprowadzane na rynek. Opinie podawane przez rolników mogą kryć przekłamania związane z różnym rodzajem gleb i opadów, a także odmiennymi technologiami uprawy. Jedne wolą uprawę intensywną, a inne mają raczej zakodowany plon na średnie nakłady. Na podstawie wyników plonowania w doświadczeniach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego COBORU tworzone są Listy Odmian Zalecanych do uprawy na terenie danego województwa.
3. Mrozoodporność
Po zimach w latach 2003, 2012 i 2016 widać, że ryzyko wymarzania w Polsce jest duże. Istnieje jednak wyraźna korelacja odwrotna pomiędzy plonowaniem a mrozoodpornością. Bardziej pewne są te odmiany pszenicy ozimej o mrozoodporności co najmniej 4, ale one z kolei zwykle plonują słabiej niż odmiany pszenicy ozimej o mrozoodporności 2. W ostatnich latach COBORU rejestruje w Polsce pszenice o mrozoodporności minimum 3, które to rolnicy najchętniej kupują. W uprawie pozostały jeszcze starsze, bardzo wartościowe odmiany o niższej mrozoodporności, ale rolnicy decydują się na ich uprawę ze względu na wybitne plonowanie, zdrowotność i jakość ziarna, ponosząc ryzyko wymarznięcia. Odmiany pszenicy o wysokiej mrozoodporności to: Ostroga – 6, Hondia, Euforia, LG Jutta – 5,5.
4. Wysokość roślin i łatwość prowadzenia łanu
Cechy decydujące o wyborze odmiany, zwłaszcza do produkcji intensywnej, z wysokim nawożeniem azotowym. Do takiej uprawy wybierane są odmiany o wysokości do 90 cm. Ważna jest również cecha odporności na wyleganie, czyli
sztywność źdźbła oraz reakcja na stosowanie regulatorów wzrostu. Zdarza się, że odmiana o genetycznej wysokości 95 cm, bardzo dobrze reagująca na skracanie, po użyciu regulatorów daje mocny, wyrównany łan o wysokości 80 cm. Odmiany krótkie o najlepszych cechach stabilnego łanu to: Kepler, KWS Ozon, LG Jutta, Delawar, Euforia, SY
Orofino, Avenue.
5. Zdrowotność roślin
Ochrona fungicydowa zabezpiecza rośliny przed chorobami, ale odporność genetyczna daje lepszą gwarancję zdrowych roślin. W procesie hodowli odmian pszenicy ozimej ukierunkowanej na wysokie plony i karłowe rośliny, który miał miejsce w latach 90., zmniejszyła się mocno zdrowotność. Poprzez skrócenie źdźbła zagrożony został zwłaszcza kłos, który był mocniej atakowany przez niebezpieczne, mykotoksyczne choroby Fusarium. Obecnie w hodowli zwraca się szczególną uwagę na zdrowotność roślin jako naturalną metodę biologiczną zmniejszającą porażenie Fusarium oraz ograniczającą zużycie środków chemicznych. Mykotoksyny są jednymi z najmocniejszych czynników rakotwórczych.
6. Wczesność dojrzewania
Do gospodarstwa najlepiej dobrać odmiany pszenicy ozimej o różnych terminach dojrzewania. Zmniejszamy w ten sposób ryzyko związane z niedoborem wody w czasie tworzenia i wypełniania ziarna oraz z nadmiernymi opadami w okresie żniw, mogącymi wpływać na porost. Wczesne zwykle uciekają przed wiosenną suszą i są charakterystyczne dla klimatu kontynentalnego – bardziej suchego i upalnego (Czechy, Francja, Węgry). Odmianom pszenicy ozimej późnym udaje się złapać jeszcze wodę po okresie suszy czerwcowej i przedłużyć swoją wegetację nawet do sierpnia. Są to typowe odmiany klimatu morskiego – północ Polski i Niemiec. Odmiana bardzo wczesna to Avenue, a bardzo późne to: Kepler, LG Jutta, Ostroga, Achim.
7. Klasa jakościowa odmiany
Obecnie większość nowych odmian rejestruje się w klasach: A – jakościowa, oraz B – chlebowa. Plonowanie tych odmian pszenicy ozimej nie odbiega, a często przewyższa odmiany paszowe klasy C. W produkcji polowej uprawiane są także głównie odmiany klasy A i B.
8. Przydatność odmiany do uprawy w monokulturze
Presja chorób w takiej uprawie jest zdecydowanie większa niż w prawidłowym płodozmianie, szczególnie ważna jest więc genetyczna zdrowotność podstawy źdźbła. Odmiany o najwyższej zdrowotności podstawy źdźbła: Kepler – 8,5, Reduta – 8,4, SY Orofino, Comandor – 8,3. Odmiany niezalecane do uprawy po pszenicy: Zeppelin, Formacja.
Po dokonaniu wyboru najlepszej odmiany należy bezwzględnie przemyśleć, czy warto kupić materiał kwalifikowany. Jeśli decyzja dotyczy gospodarstwa, które ma wystarczający limit pomocy de minimis, sprawa jest prosta – nie ma lepszego rozwiązania niż kwalifikowany materiał siewny i to zarówno ze względów produkcyjnych (wyższa jakość nasion i plonu), jak i ekonomicznych (dopłaty do nasion). Od 2019 r. wysokość limitu pomocy de minimis podniesiono do 20 000 euro dla gospodarstwa w okresie 3 lat. Dopłata do nasion zbóż wynosiła w 2018 r. 102,14 zł/ha i pozwoliła na coroczny zakup nasion na powierzchnię 280 ha.
